काठमाडौं । जेनजी पुस्ता नेतृत्वको भ्रष्टाचारविरोधी आन्दोलनले नेपालको राजनीतिक भुइँचालो ल्याएपछि नेपाली कांग्रेस, नेकपा (एमाले), नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी जस्ता शीर्ष शक्तिहरू खरानीको धुलो टक्टक्याउँदै उठ्दैछन् । यो आन्दोलनले पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सरकार ढालेर अन्तरिम प्रधानमन्त्री सुशीला कार्कीको नेतृत्वमा संक्रमणकालीन सरकार गठन गर्यो, र निर्वाचन तय भयो । यद्यपि, पुराना दलहरूले आफ्नो संगठनात्मक शक्ति र आन्तरिक एकताको बलमा पुनरुत्थानको प्रयास गरिरहेका छन् ।

नेकपा एमालेले हालै मात्र आफ्नो ११औं राष्ट्रिय महाधिवेशन सम्पन्न गर्यो, जसले पार्टीको पुनरुत्थानको सबैभन्दा ठूलो उदाहरण प्रस्तुत गर्यो । पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली तेस्रो पटक दुई तिहाइभन्दा बढी मतले अध्यक्षमा निर्वाचित भए, जबकि उनका प्रतिद्वन्द्वी ईश्वर पोखरेलले न्यून मत प्राप्त गरे । महाधिवेशनमा २२ सयभन्दा बढी प्रतिनिधिहरूको सहभागिता र भव्य उद्घाटन सत्रले पार्टीको संगठनात्मक शक्तिलाई प्रदर्शन गर्यो । ओलीले महाधिवेशनमा जेनजी आन्दोलनलाई “कलर रेभोलुसन“ को संज्ञा दिँदै विदेशी हस्तक्षेपको आरोप लगाए र संसद् पुनर्स्थापनाको माग गरे ।

यो महाधिवेशनले एमालेलाई एकजुट बनाउने प्रयास गर्यो, तर आन्तरिक रूपमा ओलीको एकल प्रभुत्वले पार्टीभित्र असन्तोष बढाएको छ । यद्यपि, एमालेले आगामी निर्वाचनमा पुरानो आधारलाई मजबुत बनाएर चुनौती दिने रणनीति अख्तियार गरेको देखिन्छ ।

त्यस्तै, नेपाली कांग्रेसले आफ्नो १५औं महाधिवेशनको तयारी तीव्र पारेको छ, जसको सक्रिय सदस्यता फाराम वितरण सुरु भइसकेको छ । महाधिवेशन पुष २६ देखि २८ मा काठमाडौंमा आयोजना हुने तय भएकाे छ । पार्टीले जिल्ला र प्रदेशस्तरीय अधिवेशनहरू सम्पन्न गरेर केन्द्रीय नेतृत्व चयन गर्ने तयारी गरिरहेको छ । जेनजी आन्दोलनपछि कांग्रेसले पनि सुधारको आवश्यकता महसुस गरेको छ, तर आन्तरिक गुटबन्दी र पुरानो नेतृत्वको प्रभुत्वले यसलाई जटिल बनाएको छ ।

केही नेताहरूले विशेष महाधिवेशनको माग गरेका छन्, जबकी अरूले नियमित प्रक्रियालाई नै जोड दिएका छन् । पार्टीले युवा र वैकल्पिक मतदातालाई आकर्षित गर्न सुशासन र भ्रष्टाचार नियन्त्रणको एजेन्डालाई जोड दिइरहेको छ, तर युवाहरूको विश्वास जित्न सफल भएको देखिँदैन ।

त्यस्तै, तत्कालिन नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ’प्रचण्ड’ ले पनि हालै मात्र नौवटा वामपन्थी दलहरूसँग एकीकरण गरी नयाँ नेकपा गठन गरेका छन्, जसले वाम शक्तिको पुनरुत्थानको प्रयासलाई बल दिएको छ । प्रचण्डले जेनजी आन्दोलनका मागहरूलाई आफ्नो पार्टीको एजेन्डासँग मिल्दोजुल्दो भनेका छन् र युवासँग निरन्तर संवादको कुरा गरेका छन् । उनले आगामि निर्वाचन समयमै हुनुपर्ने जोड दिँदै ढिलाइ भए सडक आन्दोलन गर्ने चेतावनी पनि दिएका छन् ।

प्रचण्डले आन्दोलनलाई देशलाई अग्रगमनको बाटोमा लैजाने अवसर भनेका छन्, तर पार्टीले आफूमाथि लागेका ’चरित्र हत्या’ का आरोपहरूलाई समन्वयित अभियान भनेर खण्डन गरेको छ । यो एकीकरणले माओवादी केन्द्रलाई निर्वाचनमा मजबुत बनाउने अपेक्षा गरिएको छ, तर युवा असन्तुष्टि र पुरानो छविले चुनौती थपेको छ ।

यता राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछाने सहकारी ठगी मुद्दामा महिनौं हिरासतमा रहेपछि उनी अस्तिमात्र उच्च अदालतको आदेशले धरौटीमा रिहा भएका छन् । रिहाइपछि उनले पार्टीको जिम्मेवारी पुनः सम्हालेका छन् । जेनजी आन्दोलनका क्रममा जेलबाट भागेको आरोपलाई उनले गृह मन्त्रालयको निर्णय भनेका थिए, तर यो विवादास्पद रह्यो ।

रास्वपाले युवा असन्तुष्टिलाई प्रतिनिधित्व गर्ने दाबी गर्दै आएको छ, र लामिछानेको रिहाइले पार्टीमा नयाँ ऊर्जा थपेको छ । तर, कानुनी मुद्दाहरू र आन्तरिक विभाजन (केही नेताको राजीनामा) ले चुनौती दिएका छन् । युवा मतदाताबीच लोकप्रिय रास्वपाले निर्वाचनमा वैकल्पिक शक्तिको रूपमा उभिने सम्भावना छ ।

मुख्य चुनौतीहरूः युवा विद्रोह र नयाँ शक्तिको उदय

परम्परागत दलहरूको सबैभन्दा ठूलो चुनौती युवा असन्तुष्टि हो । जेनजी आन्दोलनले यी दलहरूलाई ‘पुरानो गार्ड’को रूपमा चित्रित गर्यो, जसले नेपोटिज्म, भ्रष्टाचार र युवा बेरोजगारीलाई बढावा दिएको उनीहरुको आरोप छ । आन्दोलनको प्रभावस्वरूप निर्वाचन आयोगमा १२५ भन्दा बढी दल दर्ता भएका छन्, जसमध्ये धेरै युवा नेतृत्वमा आधारित वैकल्पिक शक्तिहरू छन् । उज्यालो नेपाल पार्टी, राष्ट्रिय जेन जेड पार्टी लगायतले भ्रष्टाचारमुक्त शासन र युवा रोजगारीको एजेन्डा अघि सारेका छन् ।

युवा मतदाता (१८–३० वर्ष) करिब एक तिहाइ छन्, जसले निर्वाचनमा निर्णायक भूमिका खेल्नेछन् । परम्परागत दलहरूले संगठनात्मक आधार र स्रोतसाधनको फाइदा लिए पनि, मत विभाजन र युवा बहिष्कारले उनीहरूलाई कमजोर बनाउन सक्छ । यसबाहेक, आन्दोलनमा भएको हिंसा र क्षतिको जाँचबुझ आयोगले राजनीतिज्ञहरूमाथि छानबिन गरिरहेको छ, जसले यी दलहरूको छविलाई थप धमिल्याउन सक्छ ।

अन्तरिम सरकारले निर्वाचनलाई निष्पक्ष बनाउने प्रतिबद्धता जनाएको छ । परम्परागत दलहरू पुनरुत्थानको प्रयासमा छन् । एमालेको महाधिवेशन, कांग्रेसको तयारी, प्रचण्डको वाम एकता र रविको रिहाइले यसलाई प्रमाणित गर्छ । तर, यदि उनीहरूले युवा अपेक्षा पूरा गर्न सकेनन् भने आगामी निर्वाचनले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । यो निर्वाचन पुराना दलहरूको परीक्षा मात्र होइन, नयाँ युगको सुरुवात पनि हुन सक्छ । यो संक्रमणले देखाएको छ, परम्परागत शक्तिहरू अझै जीवन्त छन्, तर युवा ऊर्जा र वैकल्पिक विचारले निरन्तर दबाब दिइरहेका छन् । अब मतपेटिकाले अन्तिम फैसला गर्नेछ ।