काठमाडौं । सन् २०२५ मा चाँदीको मूल्यमा १३८ प्रतिशतको ऐतिहासिक उछाल आएको छ। जसले यसलाई विश्वकै सबैभन्दा आक्रामक ‘म्याक्रो ट्रेड’ बनाएको छ।

लगातार पाँचौँ वर्षको आपूर्ति अभाव र कीर्तिमानी औद्योगिक मागका कारण चाँदीको मूल्य प्रतिऔँस ६० डलर नाघेको छ। तर, विकसित बजारका लगानीकर्ता र नेपाली लगानीकर्ताले यो अवसरलाई हेर्ने र उपयोग गर्ने तरिकामा भने ठूलो भिन्नता छ।

नेपाली बजारमा आज चाँदी प्रतितोला ४ हजार २३५ रुपैयाँ कायम भएको थियो। जुन हालसम्मकै उच्च हो।

विश्वव्यापी परिदृश्यः ‘औद्योगिक सुन’का रुपमा चाँदी

विश्व बजारमा चाँदी अब केवल गहना वा मुद्रा मात्र रहेन, बरु यो एक महत्वपूर्ण औद्योगिक वस्तुको रुपमा उदाएको छ।

आपूर्ति र मागको खाडलः खानीबाट हुने उत्पादन स्थिर छ (करिब ८० करोड औँस) तर माग भने तीव्र गतिमा बढिरहेको छ। विशेषगरी सौर्य ऊर्जा, विद्युतीय सवारीसाधन र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सका लागि आवश्यक डाटा पूर्वाधारमा चाँदीको प्रयोग अनिवार्य छ।

लगानीको नयाँ स्वरुपः विश्वभरका लगानीकर्ताले ईटीएफ र डेरिभेटिभ्समार्फत चाँदीमा ठूलो लगानी गरिरहेका छन्। यसले चाँदीलाई सुनपछि ‘बजारको नेतृत्व गर्ने’ धातुमा परिणत गरिदिएको छ।

नेपालको बजारः भौतिक स्वामित्व र नीतिगत सीमा

नेपालमा चाँदीको लगानी अझै पनि परम्परागत स्वरुपमै सीमित छ। यहाँ विश्व बजारमा जस्तो डिजिटल वा पेपर मार्केटको पहुँच सहज छैन।

आयात र मागको अवस्थाः नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार सन् २०२५ को पहिलो १० महिनामा करिब ५ अर्ब रुपैयाँबराबरको चाँदी आयात भएको छ। जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा ६९% बढी हो।

नीतिगत लचकताः सन् २०२५ मा नेपाल राष्ट्र बैंकले चाँदी आयातको नियममा केही लचकता अपनाएको छ। गहना उद्योगहरुले प्रतिकारोबार ५ लाख अमेरिकी डलरसम्म र अन्य व्यवसायीले १ लाख डलरसम्मको चाँदी कच्चा पदार्थका रुपमा आयात गर्न पाउने व्यवस्था गरिएको छ।

लगानीका माध्यमहरुः नेपालीका लागि चाँदीमा लगानी गर्ने मुख्य माध्यम भौतिक सिक्का, ढिक्का वा गहना नै हुन्। नेप्सेमा चाँदीको ईटीएफ वा फ्युचर्स मार्केट उपलब्ध नभएकाले धेरैजसो कारोबार नगद र भौतिक वस्तुमै आधारित छ।

विश्वव्यापी र नेपाली लगानीकर्ताबीचका मुख्य भिन्नता

चाँदीको लगानीलाई विश्वव्यापी र नेपाली सन्दर्भमा यसरी तुलना गर्न सकिन्छ।

लगानीका उपकरणः विश्व बजारमा लगानीकर्ताहरुले ईटीएफ, फ्युचर्स र खानी कम्पनीहरुको शेयरमा लगानी गर्छन्। नेपालमा भने भौतिक धातु र गहनामै सीमित हुनुपर्ने अवस्था छ।

बजार पहुँचः विकसित देशमा अनलाइन ब्रोकरमार्फत मिनेटभरमै चाँदी किन्न वा बेच्न सकिन्छ। नेपालमा स्थानीय सुनचाँदी पसल वा डिलरहरुमार्फत मात्र कारोबार सम्भव छ।

मूल्य निर्धारणः विश्व बजारमा मूल्य एकदमै पारदर्शी र तत्काल अद्यावधिक हुन्छ। नेपालमा भने अन्तर्राष्ट्रिय मूल्यमा आयात लागत, भन्सार शुल्क र व्यवसायीको नाफा थपिएर मूल्य तय हुन्छ। जसले गर्दा विश्व बजारको तुलनामा केही ढिलाइ वा भिन्नता देखिन सक्छ।

नियामक प्राथमिकताः विश्व बजारका नियामकहरु लगानीकर्ताको सुरक्षा र पारदर्शितामा केन्द्रित हुन्छन्। नेपालमा भने राष्ट्र बैंकको मुख्य ध्यान वैदेशिक मुद्रा सञ्चिति र आयात व्यवस्थापनमा हुन्छ।

जोखिम र चुनौती

चाँदीको मूल्य बढे पनि लगानीकर्ताले केही गम्भीर जोखिमहरुलाई ध्यान दिनु आवश्यक छ।

प्रतिस्थापनको जोखिमः चाँदीको मूल्य धेरै महँगो भएमा उद्योगहरुले यसको सट्टा सस्तो धातु प्रयोग गर्न थाल्ने जोखिम रहन्छ।

अस्थिरताः चाँदीको मूल्य सुनको तुलनामा निकै छिटो र ठूलो अंकले घटबढ हुने गर्छ। सट्टेबाजीका कारण मूल्यमा अचानक गिरावट आउन सक्छ।

नेपालका लागि वैदेशिक मुद्राको जोखिमः चाँदीको मूल्य डलरमा हुने र नेपाली रुपैयाँ डलरको तुलनामा कमजोर हुँदा नेपाली लगानीकर्तालाई अतिरिक्त भार पर्न सक्छ।

नेपाली लगानीकर्ताका लागि सुझाव

चाँदीमा लगानी गर्दा नेपाली लगानीकर्ताले निम्न कुरामा ध्यान दिनु बुद्धिमानी हुनेछः

भौतिक शुद्धता र प्रिमियमः चाँदी किन्दा शुद्धताको ग्यारेन्टी र पसलेले लिने अतिरिक्त शुल्कबारे स्पष्ट हुनुहोस्।

विविधीकरणः आफ्नो सबै बचत चाँदीमा मात्र नलगाउनुहोस्। यसलाई उच्च जोखिम भएको ‘स्याटेलाइट’ लगानीका रुपमा मात्र लिनुहोस्।

दीर्घकालीन सोचः मूल्यमा हुने तीव्र उतारचढावबाट बच्न कम्तीमा ३ देखि ५ वर्षको समय सीमा राखेरमात्र लगानी गर्नुहोस्।

नीतिगत जानकारीः नेपाल राष्ट्र बैंकको आयात र वैदेशिक मुद्रासम्बन्धी नियमहरुलाई नजिकबाट नियाल्नुहोस्। किनकि यी नियमले स्थानीय बजारको उपलब्धता र मूल्यमा प्रत्यक्ष असर पार्छन्।

चाँदी अहिले विश्व अर्थतन्त्रको ऊर्जा र डिजिटल रुपान्तरणको मुख्य कडी बनेको छ। नेपालमा यसको पहुँच भौतिक रुपमा मात्र भए पनि यसको विश्वव्यापी मूल्यवृद्धिको प्रभाव नेपाली घरधुरी र व्यवसायी दुवैका लागि महत्वपूर्ण छ।